Metody zapobiegania próchnicy

Próchnica jest choroba zakaźna dotycząca tkanek zębów wywołana przez mikroorganizmy, w następstwie których dochodzi do umiejscowionego procesu rozkładu oraz niszczenia zmineralizowanych tkanek zębów.

Przyczyną powstawania próchnicy zębów są następujące czynniki:

- obecność węglowodanów w środowisku jamy ustnej ,

- obecność drobnoustrojów w płytce bakteryjnej,

- wrażliwość powierzchni szkliwa.

Obecność tych trzech czynników tworzy warunki etiologiczne próchnicy.

Z drugiej strony znaczny wpływ wywierają czynniki miejscowe, a wśród nich: niedostateczna higiena jamy ustnej, spożywanie węglowodanów, szczególnie długo trzymanych w jamie ustnej w okresach między właściwymi posiłkami, unikanie jedzenia twardych pokarmów, oczyszczających zęby, ilość i skład śliny.

Ubytki próchnicowe tworzą się zarówno w zębach mlecznych, jak i stałych. Mogą obejmować pojedyncze zęby lub wiele zębów. Próchnica najczęściej umiejscawia się w rowkach i zagłębieniach na powierzchniach żujących zębów trzonowych, na powierzchniach stycznych zębów trzonowych i przedtrzonowych, a także na powierzchniach przyszyjkowych (przydziąsłowych) wszystkich zębów.

Szerzenie się próchnicy w zębach mlecznych jest szybsze niż w zębach stałych. Wpływają na to różnice morfologiczne, chemiczne i słabsza mineralizacja zębów mlecznych w porównaniu z zębami stałymi. U dzieci można obserwować próchnicę tzw. wczesną, która pojawia się zaraz po wyrżnięciu się zębów, i próchnicę tzw. okrężną, kiedy szybki przebieg choroby w okolicy przyszyjkowej doprowadza w krótkim czasie do odłamania koron zębowych.

Znaczna podatność na proces próchnicowy charakteryzuje również zęby stałe, świeżo wyrżnięte, z nieukończoną jeszcze mineralizacją. Szczególnie zagrożonym zębem stałym, który pierwszy ukazuje się w jamie ustnej i w którym szczególnie często stwierdza się ubytki próchnicowe, jest pierwszy ząb trzonowy. Rodzice niejednokrotnie myślą, że jest to ząb mleczny.

U osób młodych przebieg i szerzenie się procesu próchnicowego jest szybkie, dominuje postać próchnicy ostrej, wilgotnej. U dorosłych osób częstsza jest postać próchnicy przewlekłej, suchej.

U starszych osób przy jednoczesnej utracie kości wyrostka zębodołowego i zwiększeniu długości koron zębów dochodzi do odsłonięcia szyjek zębowych i korzeni zębów. Na tych powierzchniach, szczególnie przy umiejscowieniu na nich klamer uzupełnień protetycznych, często dochodzi do powstania próchnicy cementu korzeniowego, rozprzestrzeniającej się w kierunku wierzchołka korzenia, na powierzchnię policzkową i językową zębów. Częstość występowania próchnicy korzenia zwiększa się z wiekiem.

Próchnica początkowo może pojawić się na zębach w postaci przebarwionej plamy. Towarzyszy temu wrażliwość na pokarmy słodkie. W późniejszym okresie dochodzi do rozpadu tkanek twardych zęba i powstania ubytku próchnicowego. Pojawia się reakcja zarówno na bodźce chemiczne, cieplne, jak i mechaniczne, gdy do ubytku dostanie się pokarm. Założenie trwałego wypełnienia może zabezpieczyć ząb przed dalszymi niekorzystnymi konsekwencjami. Obecnie stosuje się wiertła, powietrzną abrazję, a także laser.

Zapobieganie próchnicy zębów

Obecnie ma duże znaczenie. Należy je rozpocząć już w czasie ciąży. W 4. miesiącu życia płodowego rozpoczyna się mineralizacja zębów mlecznych, a w drugiej połowie ciąży – zębów stałych. Choroby przebyte przez matkę wpływają na stan narządu zębowego dziecka, a błędy pokarmowe, szczególnie niedobór w diecie wapnia, fosforu, magnezu, mikroelementów i witamin, mają zasadnicze znaczenie dla tworzenia zawiązków zębowych, wzrostu zębów i następowej podatności na próchnicę.

Ważna jest więc w czasie ciąży właściwa dieta, obejmująca spożywanie odpowiedniej ilości białka, ograniczenie węglowodanów, dostarczanie organizmowi pożywienia bogatego w witaminy, szczególnie A, B, C i D, a także składniki mineralne.

Po urodzeniu się dziecka, szczególnie do chwili ukończenia procesu mineralizacji twardych tkanek zębów, odżywianie jest również sprawą zasadniczą. Dla niemowlęcia najważniejsze jest odżywianie mlekiem matki, które jest pełnowartościowym pokarmem w czasie tworzenia się uzębienia. W późniejszym okresie jakość posiłków musi być zróżnicowana i dostosowana do potrzeb rosnącego organizmu.

U dzieci, również powyżej 16. roku życia, przy całkowicie uformowanym uzębieniu stałym, zapobieganie jest równie ważne. Zaleca się:

• spożywanie produktów mlecznych i warzyw,

• żucie pokarmów twardych, włóknistych, ziarnistych, zmuszających do gryzienia i oczyszczających zęby,

• ograniczenie jedzenia słodyczy, długo przebywających w jamie ustnej (toffi, landrynki, lizaki) w przerwach między posiłkami i przed spaniem po wieczornym oczyszczeniu zębów.

W zapobieganiu próchnicy zębów duży wpływ ma właściwa higiena jamy ustnej, polegająca na systematycznym i dokładnym oczyszczaniu zębów. Naukę szczotkowania zębów należy rozpocząć w wieku 2–3 lat. Mycie zębów powinno odbywać się rano, wieczorem i w miarę możliwości po każdym posiłku. Szczotka, utrzymywana w czystości, powinna być zmieniania co 3–4 miesiące. Nową szczotkę przed użyciem należy umyć ciepłą przegotowaną wodą. Natomiast po użyciu szczotkę trzeba dokładnie opłukać pod silnym strumieniem bieżącej letniej wody, ustawić włosiem pionowo ku górze, w celu łatwiejszego wyschnięcia. Zęby szczotkuje się za każdym razem przeciętnie 2–3 minuty.

Wielkość szczotki powinna być dostosowana do rozmiarów jamy ustnej, dlatego szczotki dla dzieci muszą być odpowiednio mniejsze. Szczotki wykonuje się z syntetycznego tworzywa. Pęczki włosia powinny być luźno stojące, najlepiej 2–3 rzędy włosia w 6–8 szeregach. Włosie musi być delikatne, w miarę elastyczne, niezbyt grube, z zaokrąglonymi końcami. Przy szerokich przestrzeniach międzyzębowych można posłużyć się specjalnymi małymi szczoteczkami międzyzębowymi, pęczkowymi czy spiralnymi. Szczoteczki elektryczne dzięki drganiom wykonują również masaż dziąseł. Są one szczególnie polecane dla osób z niesprawnością manualną. Obecnie producenci reklamują „coraz doskonalsze” szczoteczki. Produkowane są również szczoteczki o specjalnym przeznaczeniu, np. dla osób z implantami.

Wybór metody szczotkowania nie jest obojętny. Zwykle osoby, które nie otrzymały odpowiednich instrukcji, szczotkują poprzecznie zęby. Te ruchy nie są wskazane, istnieje bowiem możliwość uszkodzenia zębów i brzegu dziąsła, a także obnażenia korzeni zębów. Dzieciom szczególnie zaleca się metodę szczotkowania ruchami pionowo-kolistymi.

U dorosłych najbardziej racjonalnym sposobem szczotkowania jest tzw. metoda wymiatająca. Szczoteczkę w szczęce ustawia się pod kątem 45 stopni, włosiem do góry, w żuchwie – włosiem do dołu. Szczoteczkę przykłada się do koron zębów tuż przy dziąsłach w taki sposób, aby włosie weszło w przestrzeń międzyzębową. Ruchem wymiatającym przesuwa się szczotkę wzdłuż koron zębów do ich brzegu. Szczoteczka powinna przylegać do całej oczyszczanej powierzchni zęba i należy oczyszczać wszystkie powierzchnie zębów.

Dodatkowymi przyborami higienicznymi są nici dentystyczne i wykałaczki.

Nici dentystyczne są różnej grubości i różnego rodzaju, najczęściej jedwabne woskowane lub niewoskowane, z zawartością fluoru, nasączone środkami zapachowymi. Ruchami piłującymi przeprowadza się nitkę w miejscu stykania się zębów w przestrzeni międzyzębowej aż do brzegu dziąsłowego. Nici dentystyczne mogą stosować już dzieci od 10. roku życia.

Usuwa się nimi gromadzące się w przestrzeniach międzyzębowych miękkie złogi nazębne. Nici dentystyczne kupuje się w specjalnych opakowaniach, które zapewniają należytą higienę i wygodny dostęp.

Przestrzenie międzyzębowe mogą być również oczyszczane wykałaczkami, zwanymi patyczkami międzyzębowymi. Najlepsze są o trójkątnym przekroju, drewniane lub z tworzywa sztucznego.

Oczyszczanie zębów można wspomóc różnego rodzaju płukankami. Dostępne są płukanki o działaniu jedynie profilaktycznym, inne również leczniczym. Działając na drodze mechanicznej wypłukują one resztki pokarmowe, miękkie naloty, również liczne drobnoustroje. Najczęściej do płukanek dodawane są preparaty roślinne lub środki antyseptyczne.

Obecnie często reklamowane są gumy do żucia,    wspomagające utrzymanie prawidłowej higieny jamy ustnej i tym samym zapobiegające próchnicy. Żucie gumy stymuluje wydzielanie śliny, tym samym jej przepływ jest zwiększony, co powoduje zwiększone oczyszczanie zębów z resztek pokarmowych. Dodatek do gumy związków fluoru ma dodatkowe działanie przeciwpróchnicowe i zwiększające remineralizację szkliwa. Należy jednak koniecznie pamiętać o tym, aby żucie gumy po jedzeniu trwało ok. 15–30 minut. Długotrwałe żucie może bowiem doprowadzić do niekorzystnych zmian w stawie skroniowo-żuchwowym.

Pasty do zębów mają za zadanie ułatwienie oczyszczania mechanicznego zębów. Poza oczyszczaniem pasty powinny wzmacniać samą powierzchnię szkliwa, aby ochronić przed procesem próchnicowym, a w razie potrzeby znosić nadwrażliwość zębiny, działać przeciwzapalnie, przeciwbakteryjnie, a ponadto odświeżająco i odwaniająco. Dodawane są do nich zatem różne związki chemiczne i substancje czynne biologicznie (np. wyciągi roślinne). Zwiększają one odporność szkliwa oraz przeciwdziałają odkładaniu się miękkich i zmineralizowanych złogów nazębnych.

Jednym z najważniejszych środków wpływających hamująco na rozwój procesu próchnicowego zębów jest fluor. Mechanizm działania związków fluorowych na zęby polega na jego wpływie na optymalną mineralizację twardych tkanek zębów, na zdolność do procesów remineralizacyjnych szkliwa, co zwiększa jego odporność na działanie czynników szkodliwych. Ponadto jony fluoru hamują aktywność płytki bakteryjnej. Związki fluoru dostają się do organizmu z wodą pitną lub pożywieniem.

W celu zapobiegania próchnicy zębów związki fluoru mogą być dostarczane do organizmu przez podawanie tabletek fluorowych, fluorkowanie wody pitnej, dodawanie fluoru do mleka, soli lub mąki. Optymalna zawartość związków fluoru w wodzie wynosi 0,8–1,2 mg na 1 l. Najbardziej rozpowszechnionym sposobem do codziennego oczyszczania zębów jest używanie past zawierających związki fluoru.

W profilaktyce próchnicy duże znaczenie ma również lakowanie bruzd i lakierowanie zębów.

W Polsce przez wiele lat większość dzieci szkolnych i część dzieci przedszkolnych objęta była planową opieką stomatologiczną, która obok leczenia uwzględniała również niektóre z wyżej opisanych metod fluoryzacji kontaktowej. Ostatnie lata przemian w naszym kraju doprowadziły jednak do stopniowego zaniechania akcji profilaktycznej. Być może wdrażana reforma służby zdrowia wprowadzi nowy model zapobiegania chorobom zębów dzieci i młodzieży, zawsze bowiem aktualne będzie hasło : „ lepiej zapobiegać niż leczyć „.

Opracowanie własne : Dypl. Asystentka stomatologiczna Anna Koć

Źródło: 

Internet

Podręcznik dla asystentek i higienistek stomatologicznych . Jańczuk