Endodoncja

Endodoncja- jest to dział stomatologii zachowawczej zajmująca się rozpoznawaniem i leczeniem chorób miazgi zęba oraz rozpoznawaniem i leczeniem chorób okołowierzcołkowych.

Leczenie endodontyczne inaczej leczenie kanałowe polega na usunięciu chorobowo zmienioną miazgę z korony zęba i kanałów korzenia zęba. Bardzo ważne w leczeniu kanałowym by nie pominąć żadnego etapu:

• zatrucie i wyjęcie nerwu;
• opracowanie mechaniczno - chemiczne;
• osuszenie i wypełnienie kanałów;
• kontrola radiologiczna (RTG);
• odbudowa zęba w odrębie korony.
  
  
  
   Rys. 1. Leczenie kanałowe.

Do opracowywania kanałów korzeniowych zęba używamy bardzo cieniutkich narzędzi( od 0,06 m do 0,40 mm), narzędzi piłująco- penetrujących. Instrumenty te zbudowane są metalowej końcówki o różnym kształcie ze względu na różną funkcję narzędzia, wielkości dobieranej do pomiarów kanału korzenia. Końcówki osadzone są najczęściej w plastikowych uchwytach o różnych kolorach.

                                          Rys. 2. Narzędzia endodontyczne.

Do usuwania miazgi z kanałów korzeniowych służą miazgociągi. Narzędzia te są zbudowane z dwóch części, czyli uchwytu oraz końcówki w kształcie igły zaopatrzonej w ostre ukośnie ułożone haczyki.

Kolejnymi instrumentami endodontycznymi są pilniki i poszerzacze. Narzędzia te służą do udrażniania i poszerzania kanałów korzeniowych. Mogą być używane ręcznie lub maszynowo, w zależności od typu mają różne właściwości.

1. Pilniki typu H- charakteryzują się dużą zdolnością cięcia, końcówka zbudowana jest w taki sposób, że część tnąca znajduje się po lewej stronie osi narzędzia.
2. Pilniki typu S- końcówka zbudowana jest w taki sposób, że części tnące znajdują się symetrycznie po obu stronach osi.
3. Pilniki i poszerzacze typu H- końcówka ma kształt spirali. W przypadku pilników końcówka jest kwadratowa a spirala jest gęstsza niż w przypadku poszerzacza, natomiast kształt końcówki poszerzacza jest trójkątny.

W endodoncji również używamy poszukiwaczy, czyli instrumentów o pomarańczowych końcówkach produkowanych w jednym rozmiarze. Narzędzia te używane są tylko ręcznie. Metalowa końcówka wyposażona jest w milimetrowa skalę służącą do określania długości kanału.

W nowoczesnej stomatologii stosowany jest endometr- jest to specjalistyczny mikroskop, który pozwala dokładnie ocenić długość między końcem operującego narzędzia a wierzchołkiem korzenia zęba. Pomiar ten dostarcza pomocniczej informacji usprawniającej leczenie kanałowe.

Ponadto w endodoncji stosujemy takie narzędzia jak:

1. Igły Millera- są to narzędzia ręczne, przekrój igły jest okrągły lub kwadratowy. Wykorzystywane są do wprowadzania leków, materiałów wypełniających lub do przepłukiwania i sądowania.
2. Ćwieki papierowe- wykonane są z celulozy i służą do osuszania kanału korzeniowego. Mają dużą zdolność wchłaniania wilgoci.
3. Endostopy – są to narzędzia pomocnicze, podkładki wykonane z białej gumy krzemowej przeznaczone do zaznaczania roboczej długości instrumentu pracującego w kanale.
4. Endogripy- również narzędzia pomocnicze, nakładki zwiększające średnicę uchwytu instrumentu kanałowego, ułatwiają pracę szczególnie w rękawicach, są wykonane z gumy silikonowej.

Narzędzia stosowane do wypełnienia kanałów korzeniowych to:

1. Igły Lentulo oraz igły Druxa- są to instrumenty endodontyczne służące do przesuwania materiału wypełniającego w głąb kanału. Budowa igieł jest bardzo podobna, ich końcówki mają kształt spirali- z jedną różnicą, końcówki igieł Druxa są mocowane na sprężynującej szyjce, co zapewnia większą elastyczność i bezpieczeństwo pracy.
2. Upychadła kanałowe- są podobne do zgłębnika, zakończone długą, tępą igłą, która jest ustawiona pod kątem do trzonu. Instrumenty te są używane do wypełniania kanałów korzeniowych.
3. Upychadła do ćwieków gutaperkowych- służą do bocznej i pionowej kondensacji gutaperki w postaci ćwieków. Charakteryzuje się gładko, tępo zakończoną igłą osadzoną w plastikowym uchwycie w kolorze oznaczającym rozmiar.

Oprócz narzędzi w endodoncji używamy również materiałów, które muszą spełniać określone wymogi między innymi takie jak:

1. Trwała adhezja ( przyleganie) zębiny kanałowej, która powoduje szczelność wewnątrz- kanałową.
2. Neutralność dla tkanek okołowierzchołkowych.
3. Trwałość składu chemicznego.
4. Zdolność do resorpcji ( wchłaniania) poza wierzchołkiem korzenia.
5. Kontrastowość w odrębie RTG.
6. Neutralność wobec tkanek twardych, czyli niezmienność barwy.
7. Łatwość zakładania i usuwania z kanału.
8. Twardość oddziaływania antyseptycznego- (postępowanie odkażające).

Materiały również dzielą się na:

1. Uszczelniacze kanałowe, czyli pasty, cementy- Sealery- do tej grupy należą aktywne preparaty o zróżnicowanym składzie i działaniu np.

• Pasty reorcynowo- formaldehydowe- pasta Riblera i Endoform- oparte na tlenku cynku, siarczanie cynku i siarczanie baru.
• Pasty jodoformowe- oparte a bazie jodoformu zmieszanego z konfedolem z dodatkiem tymolu.
• Pasty kortyzonowe.

2. Ćwieki i sztyfty kanałowe- są to materiały wykorzystywane do trwałego wypełnienia objętości kanałów. Ćwieki stosuje się nierozłącznie z pastami uszczelniającymi. Rozróżniamy różne rodzaje ćwieków;ćwieki metalowe, srebrne, tytanowe oraz gutaperkowe. Ćwieki metalowe, srebrne i tytanowe nie mają szerokiego zastosowania w nowoczesnej endodoncji, ponieważ charakteryzują się nieodwracalnością tej metody wypełniania kanału zęba. Zastosowanie tych ćwieków uniemożliwia usunięcie z kanału zębowego w razie powikłań. Ćwieki gutaperkowe stosowane są natomiast jako standaryzowane, ponieważ maja wymiary odpowiednie wymiarom narzędzi endodontycznych co ułatwia dopasowywanie do wymiarów kanałów oraz ćwieki pomocnicze- w trzech wymiarach, które stosuje się w odpowiednich technikach wypełniania kanałów zębowych.

Gutaperka- z definicji żywica roślinna podobna do kauczuku, której właściwością jest termoplastyczność w temperaturze 50⁰C- 60⁰C. Najczęściej przechowuje się w postaci laseczek, płytek w odzie destylowanej w szczelnie zamkniętym słoiczku z ciemnego szkła.

3. Materiały do wypełnień wstecznych- są to materiały stosowane w przypadku rany resekcyjnej, jako uszczelniacze kanału zęba. W tej technice stosujemy materiały wykazujące neutralność dla tkanki ozębnej oraz odporność na działanie płynu tkankowego. Przygotowanie materiału do wypełnień wstecznych wymaga spełnienia rygoru aseptyki chirurgicznej narzędzi, materiału i rąk asysty.

Jak w każdej dziedzinie stomatologii również w endodoncji musimy wziąć pod uwagę ryzyko powikłań. Przykładami powikłań w leczeniu kanałowym są: aspiracja lub połknięcie narzędzi, perforacja korony lub korzenia zęba, złamanie narzędzi w kanale, niedopełnienie lub przepełnienie kanału- co wiąże się z przewlekłymi stanami zapalnymi, pionowe złamanie korzenia, nieodpowiednie opracowanie pod wkład.

W nowoczesnej stomatologii w większości przypadków powikłań w leczeniu kanałowym jesteśmy wstanie uniknąć. Najważniejszą jednak rolę odgrywa odpowiednia higiena jamy ustnej.

Opracowanie własne: Anna Koć

Żródło: Podręcznik dla Asystentek i Higienistek Stomatologicznych - Jańczuk

Specyfika leczenia kobiet w ciąży w gabinecie stomatologicznym

     Opieka dentystyczna nad kobietą w ciąży jest szczególnie ważna, ponieważ stan zdrowia jamy ustnej kobiety może mieć istotny wpływ na przebieg i czas zakończenia ciąży. Potwierdzają to również badania, szacuje się, że ok 18% porodów przedwczesnych i porodów zakończonych urodzeniem dziecka z niską masą urodzeniową związane jest z chorobami przyzębia i stanami zapalnymi jamy ustnej.
     W pierwszym trymestrze ciąży pojawiają się wymioty i nudności, które wiążą się z uszkodzeniem szkliwa zębów oraz nasileniem próchnicy. W obrębie jamy ustnej dochodzi do zmian czynnościowych takich jak zwiększenie wydzielania śliny, której odczyn jest kwaśny. Pod wpływem estrogenów dziąsła ulegają przerośnięciu i przekrwieniu, co sprzyja ich rozpulchnianiu i krwawieniu.
     Bardzo ważne jest aby każda kobieta przed planowaniem ciąży zgłaszała się do stomatologa w celu zaplanowania profilaktyki jamy ustnej bądż ewentualnego leczenia w tak ważnym okresie ciąży, porodu i połogu. Niestety najczęściej pacjentki ciężarne skłaniają się do wizyt w gabinecie stomatologicznym w momencie nasilających się zmian próchnicowych chorób przyzębia , zwiększonej ruchomości zębów, wrażliwości dziąseł na ból i krwawienie bądż przykrego zapachu z ust .
     Powodem nasilających się  zmian próchnicowych u pacjentek w ciąży jest zaniedbanie higieny jamy ustnej , " zachcianki ", czyli podjadanie pokarmów wysoko węglowodanowych oraz nudności i wymioty, które powodują kwaśny odczyn śliny.
     Dlatego pacjentkom w ciąży zaleca się płukanie rozcieńczonym płynem do higieny jamy ustnej z zawartością fluoru, bądż płukanie jamy ustnej roztworem 0,12% roztworu chlorheksydyny np. Corsodyl lub Eludril. Nie zaleca się natomiast mycia zębów szczoteczką bezpośrednio po wymiotach, ponieważ nasila to uszkodzenia szkliwa. 
     Kolejną dolegliwością, która występuje w okresie ciąży jest ciążowe zapalenie dziąseł. Może być uogólnione albo miejscowe. Najczęściej pojawia się na początku drugiego trymestru. objawy stopniowo nasilają się do ok 8 miesiąca ciąży , a następnie zmniejszają się wraz z zbliżeniem się terminu porodu.
     Podczas leczenia stomatologicznego kobiet w ciąży ważna jest właściwa współpraca między ginekologiem- położnikiem a stomatologiem.
                  Leczenie zachowawcze           
     Większość zabiegów stomatologicznych można wykonać bezpiecznie w czasie ciąży. Nie ma przeciwwskazań do ubytków i ich wypełnienia, ponieważ , preparaty do wypełnień nie przenikają poza ząb i nie są szkodliwe dla płodu. Można również leczyć zęby w znieczuleniu miejscowym, ponieważ dla pacjentek ciężarnych stosuje się znieczulenia bez leków obkurczających naczynia krwionośne. Najlepszym czasem do leczenia stomatologicznego jest drugi trymestr ciąży, ale jeśli zachodzi konieczność można wykonać zabieg w pierwszym trymestrze lub w trzecim trymestrze, ponieważ niewykonanie takiego zabiegu wiąże się z większymi komplikacjami.
                Usuwanie zębów              
      Można też w czasie ciąży usuwać zęby, jednak zaleca się by ono miało miejsce po zakończeniu pierwszego trymestru ciąży. Usuwanie zębów jest bezpieczne, ponieważ bolącego zęba nie można przetrzymywać do dnia porodu, gdyż może on spowodować ogólne osłabienie organizmu i większą podatność na infekcje.
               Leczenie endodontyczne.
     Nieco trudniejsze jest leczenie kanałowe, gdyż wymaga prześwietlenia zęba. Pousunięciu zainfekowanej miazgi z komory zęba i kanałów można jednak wykonać ich czasowe wypełnienie.
              Zdjęcia RTG
     Prześwietleń zasadniczo nie wykonuje się w czasie ciąży, zwłaszcza w  pierwszym trymestrze. Bywają jednak sytuacje, gdyż jest ono absolutnie konieczne i wtedy trzeba je wykonać osłaniając brzuch, narządy rozrodcze specjalnym fartuchem. Dawki promieniowania i czas ekspozycji przy naświetlaniu są małe, ryzyko uszkodzenia płodu jest minimalne. Nowoczesna metoda prześwietleń radiowizjografia pozwala zmniejszyć ryzyko niemal do zera.
              Protetyka, aparaty ortodontyczne
    W czasie ciąży można bezpiecznie korzystać z zabiegów ortodontycznych. Nie ma przeciwwskazań do wykonywania stałych lub ruchomych uzupełnień protetycznych, można tez zakładać aparaty korygujące wady zgryzu. Ciąża jest  nawet wyjątkowo dobrym czasem na założenie stałego aparatu ortodontycznego pod warunkiem, że pacjentka stosuje się do właściwej higieny jamy ustnej. Zmiany hormonalne powodują, że zęby łatwiej przesuwają się wtedy na właściwe miejsce.
             Nie zaleca się
     Nie zaleca się ciężarnym pacjentkom wybielania zębów, profilaktycznego podawania fluoru oraz oraz leczenia zębów przy użyciu ozonu. Tego typu zabiegi należy odłożyć na czas po urodzeniu dziecka.
       Wskazania dla kobiet w ciąży  
1.   Co najmniej dwa razy dziennie szczotkuj zęby, rano i przed snem;
2.  Używaj miękkiej szczoteczki żeby uniknąć podrażnień;
3.  Przy nudnościach i wymiotach bezpośrednio po ich wystąpieniu wypłukuj jamę ustną;
4.  Stosuj pastę z fluorem, zapobiega ona powstawaniu ubytków;
5.  Używaj nici dentystycznych do usuwania resztek pokarmowych z przestrzeni międzyzębowych;
6.  Unikaj podjadania, szczególnie słodyczy;
7.  Odwiedzaj swojego dentystę regularnie!