Badania przesiewowe

Badania przesiewowe  stanowią ważną rolę we współczesnym wykrywaniu patologii, polegają na wstępnej identyfikacji choroby bądź infekcji za pomocą:

• badań klinicznych,
• badań dodatkowych
• lub innych metod.

Takie badania przesiewowe wykonuje się w całej populacji lub tylko w tzw. grupach wysokiego ryzyka- dotyczy to np. profilaktyki cukrzycy, nowotworów piersi.
Zadaniem badań przesiewowych jest wykrycie choroby we wczesnym stadium i dzięki temu umożliwienie wczesnej interwencji, która zredukowałaby zarówno śmiertelność, jak również cierpienia pacjentów w danej chorobie.

Obecnie przeprowadzonych jest wiele rodzajów badań przesiewowych. Należą do nich:

1. Test PPD, czyli próba tuberkulinowa- badanie diagnostyczne przeprowadzane w celu rozpoznania gruźlicy.

• Gruźlica to poważa infekcja, zwykle płuc, spowodowana przez bakterie zwane mycobacterium tuberculosi (prądki gruźlicy), która rozprzestrzenia się poprzez wdychanie powietrza wydychanego przez zakażoną osobę.Bakterie TB mogą pozostać nieaktywne przez całe lata. P osłabieniu układu odpornościowego bakterie TB mogą uaktywnić się i spowodować objawy takie jak: gorączka, utrata wagi, kaszel, poty.

Próba tuberkulinowa jest zalecana:

• w przypadku kontaktu z kimś zarażonym na gruźlicę;
• pracownikom służby zdrowia 
• w wypadku osłabienia układu odpornościowego z powodu leków tj. steroidy, czy też chorób takich jak rak, HIV, AIDS.

2. Test skali depresji Backa

•  jest to skala samooceny i służy do przesiewowego rozpoznawania u siebie objawów depresji. Jednakże jest to tylko narzędzie pomocnicze, nie zastępuje ono badania lekarskiego- depresja może zostać zdiagnozowana jedynie przez lekarza. Wynik testu może być dobrą wskazówką, jeśli podczas wypełniania udzielimy uczciwie odpowiedzi sobie samemu.

3. Badanie alfa- fetoproteiny

• badanie profilaktyczne kobiet w ciąży w celu wykrycia nieprawidłowości płodu.

Alfa-fetoproteina ( AFP) to białko płodowe. W życiu dorosłym pojawia sie w ciąży oraz w przypadku niektórych nowotworów.
Badanie AFP wykonujemy między innymi jako potwierdzenia dokonania poronienia lub podejrzenie występowania nowotworów. Materiałem potrzebnym do badania jest surowica.

Jakie są prawidłowe wartości badania?

• Prawidłowa wartość badania AFP nie powinna przekraczać 15 ng/ml. Wynik u kobiet w ciąży powinien mieścić się w granicach 28-120 ng/ml- znaczenie w 16-18 tygodniu ciąży. Alfa- fetoproteina nie pojawia się: gruczolaku jajnika, u zdrowych pacjentów po skończeniu 1 r.ż., w nasieniaku jądra.
• Podwyższony poziom AFP może wskazywać na raka przewodu pokarmowego, np. żołądka, jelita grubego czy trzustki,nowotwór płuc, marskość wątroby, dziedziczne utrzymanie się AFP, raka jajników raz jąder.

4. Badanie przesiewowe chorób nowotworowych

• Badania te przeprowadzane są we wcześniejszych stadiach raka, kiedy może on być jeszcze wyleczony, a leczenie wymaga mniej inwazyjnych zabiegów.

Do tych badań należą:
- badanie cytologiczne pochwy ( wykrywa zmiany nowotworowe i zapobiega rakowi szyjki macicy)
- mammografia ( wykrywa raka piersi)
- kolonoskopia ( wykrywa raka jelita grubego)
- badania profilaktyczne raka prostaty ( badanie per rectum oraz badanie przesiewowe krwi na poziom antygenów prostaty)
I tu wspomnę o Programach Profilaktycznych finansowanych przez NFZ:

1.  Program profilaktyki raka piersi ( mammografia) adresowana do kobiet od 50 do 69 roku życia. Badanie mammografię wykonuje się co 2 lata oraz 1 raz do roku przy czynnikach ryzyka( np. nowotwór piersi w pierwszej linii, mutacje genu BRCA1 i BRCA2).
2.  Profilaktyka raka szyjki macicy ( cytologia)- adresowana do kobiet od 25 do 59 roku żcia. Badanie cytologia wykonuje się co 3 lata , ale w przypadku wysokiego ryzyka  raz do roku( nowotwór szyjki macicy w pierwszej linii, wirus HIV, HPV, leki immunosupresyjne)
3.  Program profilaktyki badań prenatalnych adresowana do kobiet w ciąży od 35 roku życia. Czynniki aderracji chromosoma u matki i ojca, bądź dziecka lub w przypadku nieprawidłowości przy badaniu USG.
4.  Program profilaktyki odtytoniowej POCHP- (Przewlekła Obturacyjna Choroba Płuc) adresowana do kobiet i mężczyzn od 18 roku życia ( jeżeli palą papierosy) dl pozostałych od 40 roku życia. Badaniem jest spirometria wykonywana co 3 lata.
5.  Program profilaktyki gruźlicy dla mężczyzn od 18 roku życia . Warunkiem jest : kontakt z osobą zarażoną , bądź trudne warunki życiowe( np. bezdomność, alkoholizm, narkomania, niepełnosprawność)
6. Program profilaktyki chorób układu krążenia adresowana do kobiet i mężczyzn od 35 do 55 roku życia. Podstawowy warunek to wybrany lekarz POZ, czynniki ryzyka: nadciśnienie tętnicze 140/90,stres, podwyższony poziom cholesterolu we krwi, niska aktywność ruchowa, nieracjonalne odżywianie, palenie papierosów( płeć męska).

Badania przesiewowe u dzieci i młodzieży w wieku szkolnym:

U dzieci w określonych grupach wiekowych przeprowadza się testy przesiewowe tzw. bilanse, mają one na celu wstępną identyfikację nierozpoznawalnych dotychczas chorób, zaburzeń, wad przez zastosowanie testów i innych metod badania.

W trakcie takiego bilansu zdrowia przeprowadzonych u dzieci w wieku szkolnym ocenia się:

•  Rozwój somatyczny- pomiar wysokości i masy ciała w wieku 6,10,16 lat oraz w ostatniej klasie szkoły średniej.
•  Wzrok:

- nieprawidłową ostrość wzroku w wieku 6,10,15 lat oraz w II i ostatniej klasie szkoły średniej;
- obecność zeza w wieku 6 lat;
- zaburzenia widzenia barwnego w wieku 10 lat.

• Układ ruchu:

- boczne skrzywienie kręgosłupa w wieku 6,10,15 lat oraz w ostatniej klasie szkoły średniej;
- stopy płasko-koślawe w wieku 6 lat;
- koślawość kolan w wieku 6 lat.

• Wysokość ciśnienia tętniczego w wieku 6,10,15 lat oraz w ostatniej klasie szkoły  średniej.
• Stan uzębienia w wieku 6,10,15 lat oraz w ostatniej klasie szkoły średniej.
•  Rozwój psychospołeczny w wieku 6 i 15 lat.
•  Dojrzewanie płciowe w wieku 15 lat.
• Wielkość tarczycy w wieku 15 lat oraz w ostatniej klasie szkoły średniej.

Osobami, które powinny wykonywać testy przesiewowe u młodzieży i dzieci w wieku szkolnym są higienistki lub pielęgniarki szkolne.
Przeprowadzenie poszczególnych testów wymaga zapewnienia odpowiednich warunków i atmosfery w czasie badania. Należy zwrócić uwagę na przestrzeganie praw dziecka i pacjenta, w tym zwłaszcza prawa do : informacji, prywatności, intymności, godności osobistej i zachowania tajemnicy.

Badania przesiewowe w stomatologii

• Badania przesiewowe w stomatologii prowadzi się już od 6 miesiąca życia, podczas pierwszej wizyty u stomatologa. Istotne jest aby lekarz ustalił stan higieny jamy ustnej i ocenił początek ząbkowania.
• Następa wizyta ma miejsce w 9 miesiącu życia. /wtedy lekarz stomatolog ustala stan higieny jam ustnej, ocenia stan uzębienia, przeprowadza profilaktykę fluorkową.
• Badania przesiewowe do 12 miesiąca życia mają na celu obserwację oraz doradzanie przez lekarza stomatologa jak dbać o dziąsła, zęby aby uniknąć przykrych konsekwencji w późniejszym okresie rozwojowym jamy ustnej.
• W późniejszym okresie rozwoju dziecka , tak ok. 2 lat głównym celem badań przesiewowych jest ocena uzębienia za pomocą wskaźnika próchnicy PUW- z kontrolą higieny jamy ustnej oraz zastosowanie działań zapobiegających wadom zgryzu.

PUW- jest to najpopularniejszy wskaźnik określający liczbowo skłonność do próchnicy.

P- określa liczbę zębów dotkniętych próchnicą pierwotną lub wtórną.
U- określa liczbę zębów usuniętych z powodu próchnicy
W- określa liczbę zębów wypełnionych.

Główny zadaniem badań przesiewowych jest:

• Szerzenie świadomości dbania o zdrowie zębów
• Prawidłowa higiena jamy ustnej
• Zwiększenie regularności szczotkowania
• Lepszego dobierania odpowiednich szczotek, past, nici
• Wpojenie odpowiedzialności za dbanie i pielęgnacje zębów
• Promowanie zdrowego stylu życia-  np.dieta ograniczająca spożywanie słodyczy, słodzonych napojów.

Opracowała: Dypl.Asystentka stom. Anna Koć
Źródła: internet