Instruktaż higieny jamy ustnej

W związku z tym, że płytka bakteryjna ciągle się odtwarza, celem instruktażu jamy ustnej pacjenta jest zapoznanie go, w jaki sposób może być ona skutecznie eliminowana, aby nie dopuścić do ponownego jej gromadzenia.
Instruktaż dotyczący utrzymania właściwej higieny uzębienia powinien dotyczyć doboru:
- odpowiedniej szczoteczki;
- sposobu szczotkowania;
- dodatkowych narzędzi pomocniczych;
- past.

 Szczoteczka do zębów

Jest najbardziej uniwersalnym i powszechnie zaakceptowanym przyrządem do eliminacji płytki bakteryjnej. W celu zwiększenia efektu skuteczności szczotkowania zębów produkowane szczoteczki różnią się kształtem, rozmiarem oraz średnicą włosia.

Dobre szczoteczki do zębów powinny cechować się:

- równą długością włosia w pęczkach oraz przestrzeni między pęczkami, pozwalającymi na swobodny przepływ między nimi i utrzymanie szczoteczki w czystości;
- odpowiednią długą cześć pracującą, która podczas oczyszczania powinna obejmować najwyżej trzy sąsiadujące ze sobą zęby ( dla dorosłych - 23 do 30 mm, dla dzieci- 7,5 do 11 mm);
- wystarczającą długość rękojeści ( 15 do 17 dla dorosłych i 11 do 13 dla dzieci)
- rękojeść szczoteczki ustawioną w tej samej płaszczyźnie co część pracująca. Zapewnia to dobrą kontrolę ręki nad częścią pracującą szczoteczki.

W zależności od budowy części pracującej mamy dwa rodzaje szczoteczek do zębów:
- pęczkowe ( 2-3 rzędy pęczków na szerokość i 5- 6 rzędów na długość)
- wielopęczkowe ( 3- 4 rzędy na szerokość i 10- 12 rzędów na długość)

Powszechnie zaleca się szczoteczki o średnicy włosia 0,20- 0.25 mm, o krótkiej i wąskiej części pracującej, gdyż z punktu widzenia anatomii jamy ustnej tylko takie spełniają swoje zadanie, umożliwiając swobodne ruchy podczas szczotkowania zębów.

Szczoteczka miękka

- należy stosować okresowo w przypadkach zaostrzeń w przebiegu zapaleń przyzębia, zwiększone krwawienie dziąseł, wysięk ropny, wzrost ruchomości zębów oraz w rozpoznanym wrzodziejącym zapaleniem dziąseł lub przyzębia.
- bezwzględnym wskazaniem do użycia szczoteczki miękkiej wielopęczkowej jest stosowanie przez pacjenta metody szczotkowania Bassa ( opis metod szczotkowania nieco niżej w tym poście).

Szczoteczka elektryczna

- jest stosunkowo łatwa w użyciu, nie wymaga specjalnej techniki posługiwania się nią, a oczyszczanie powierzchni następuje przez bardzo powolne jej przesuwanie wzdłuż łuku zębowego. Ponadto stosowanie szczoteczki elektrycznej, dzięki zmniejszeniu siły nacisku na dziąsła, która stanowi 1/3 siły stosowanej podczas szczotkowania szczoteczką tradycyjną, działa mniej traumatyzująco na tkankę dziąsła. Główka szczoteczki może wykonywać do 4000 obrotów na minutę do 20000 obrotów na minutę. Połączenie ruchów pulsujących o osylujących w niektórych typach szczoteczek pozawala na jeszcze dokładniejsze oczyszczanie zębów. Blednące zaś pod wpływem używania zielone włókna w zewnętrznej części główki szczoteczki przypominają o konieczności wymiany końcówki. Dla pacjentów mających problemy z nadwrażliwością zębów dostępne są modele z opcją dwóch prędkości działania.

Szczoteczki imitujące fale dźwiękowe

- wykazują dużą skuteczność w walce z płytka bakteryjną dzięki zdolności usuwania bakterii bez bezpośredniego kontaktu z zębem ( odległość włosia szczoteczki od powierzchni zęba lub dziąsła może wynosić 2-3 mm) Połączenie emisji fal dźwiękowych z bardzo szybkimi ruchami części pracującej szczoteczki ( 31000 razy na minutę) zapewnia usuwanie płytki bakteryjnej także z przestrzeni międzyzębowych. Elektroniczny system zwiększający stopniowo przez 12 cykli pracy pozwala pacjentowi na łatwiejsze przyzwyczajenie się do używania tego typu szczoteczki.. Dużym plusem tych szczoteczek  jest emitowany co 30 sekund sygnał dźwiękowy, zmuszający do dokładniejszego oczyszczania każdego kwadratu uzębienia w tym samym czacie.
- Wskazana jest do oczyszczania jamy ustnej pacjentów posiadających implanty, mosty oraz aparaty ortodontyczne.

Metody szczotkowania

Spośród wielu znanych metod i technik szczotkowania zębów oraz polecanych i szeroko stosowanych należą
- metoda roll ( wymiatająca)
- metody wibrujące ( Bass, Stillmann, Charters)
- metoda okrężna ( Fones)
Wybór metody szczotkowania uzależniony jest od stanu przyzębia, zręczności manualnych pacjenta oraz jego poziomu intelektualnego.

Metoda Roll

- Metoda ta polecana jest do codziennego mycia zębów dla wszystkich pacjentów sprawnych manualnie.
- Wskazana u pacjentów z chorobą przyzębia,któremu nie towarzyszy znaczny obrzęk lub rozrost dziąseł a w obrębie wyrostka zębodołowego nie stwierdza się zaburzeń w jego kształcie.
- Szczoteczka ustawiona jest pod kątem 45 stopni
- Główka szczoteczki przesuwana jest po dziąsłach i koronach zębów.
- Zaleca się wykonywać 4-6 ruchów wymiatająco- obrotowych w jednym czyszczonym miejscu a główka szczoteczki musi obejmować 3 sąsiadujące zęby.
- Sposób ten nie jest skuteczny, jednak jest mało inwazyjny w przypadku chorób przyzębia.

Metoda Bass

-Metoda ta skutecznie usuwa płytkę bakteryjną z kieszonek dziąsłowych.
-Wskazana dla osób sprawnych manualnie  z niewielkimi stanami zapalnymi dziąseł.
- Włosie szczoteczki wyłącznie miękkiej ustawiamy pod kątem 45 stopni skierowane do wierzchołków korzeni zębów w okolicach szyjek.
- Wykonujemy niewielkie ruchy poziome drgająco- wibrujące wykorzystując sprężystość włosia szczoteczki , w ten sposób końce włosia szczoteczki wnikają do kieszonki dziąsłowej i skutecznie oczyszczają okolice przydziąsłową.
- Wykonuje się ok 5 powtórzeń, każde składające się z mniej więcej 30 ruchów.
- W tym przypadku nie wolno szorować zębów, ponieważ można spowodować uszodzenie szkliwa i obnażenie koron!!!

Metoda Stillmann

- Jest  to połączenie metod Roll i Bass przeznaczona dla pacjentów sprawnych manualnie.
- Szczoteczkę układa się poziomo pod kątem 4
5 stopni skierowaną włosiem do wierzchołka korzenia. Należy mieć na uwadze, że włosie szczoteczki częściowo powinno znajdować się na dziąśle a częściowo na koronie zęba.
- Delikatnie przyciśniętą do dziąsła szczoteczkę "wywija się" w kierunku powierzchni żujących z jednoczesnymi ruchami poprzecznie- wibrującymi o niewielkich drganiach wykorzystując sprężystość włosia szczoteczki.
- Metoda ta uważana jest za masująco- oczyszczającą i polecana jest m.in. przy recesji dziąseł, zapalenia dziąseł i przy drobnych zapaleniach przyzębia.

Metoda Charters zwana również masującą

- Metoda ta jest przeznaczona dla pacjentów sprawnych manualnie.

-Polecana szczególnie pacjentom z chorobami przyzębia i ze stwierdzoną recesją dziąseł bądź utratą ich konturu.

-Szczoteczkę układamy poziomo pod kątem 45 stopni w kierunku płaszczyzny zgryzowej.

-Włosie szczoteczki powinno znajdować się częściowo na dziąśle i częściowo na koronie zęba skierowane do powierzchni żującej, brzegu siecznego.

Szczoteczką ruchy obrotowe przy jednoczesnym i równomiernym ucisku dziąsła (10 uciśnięć masujących).

- Metoda tanie jest łatwa do opanowania a wykonywana w niewłaściwy sposób może spowodować szkodliwe działanie na dziąsła.

Metoda Fones - metoda okrężna

- Polecana szczególnie dzieciom, osobom starszym i osobom upośledzonym.

- Szczoteczkę układamy pod kontem prostym do powierzchni zęba i wykonujemy ruchy okrężne.

-Ta metoda umożliwia usunięcie płytki nazębnej z powierzchni gładkich zęba, niestety płytka nazębna zalegająca na powierzchniach stycznych nie zostaje usunięta.

Stosując odpowiednią metodę szczotkowania zalecaną przez higienistkę musimy również pamiętać o szczotkowaniu powierzchni żującej zębów bocznych oraz powierzchniach podniebiennych i językowych siekaczy. Aby dokładnie zadbać o higienę do każdej metody musimy zastosować metodę pionową i poziomą

Metoda pionowa

- Włosie szczoteczki układamy pionowo wzdłuż osi zęba do powierzchni podniebiennej siekaczy górnych i powierzchni językowych siekaczy dolnych, po czym "wymiatamy" zalegające resztki pokarmowe.

Metoda pozioma

- Szczoteczkę układamy wzdłuż  długiej osi zębów na powierzchniach żujących zębów bocznych wykonując ruchy tył- przód

Przybory do higieny przestrzeni mięzyzębowych

Oczyszczanie powierzchni mędzyzębowych powinno stać się niezbędną częścią składową zabiegów higienicznych jamy ustnej. Używanie samej szczoteczki do zębów redukuje w najlepszy przypadku 60% płytki nazębnej.Istnieje szeroki asortyment przyborów do oczyszczania przestrzeni międzyzębowych. Należą do nich:

- nitka i taśma dentystyczna;

- Superfloss

-szczoteczki międzyzębowe;

-szczoteczki jednopęczkowe;

- wykałaczki;

- stymulatory dziąsłowe;

-irygatory.

Nitki i Taśma dentystyczna

Nić dentystyczna wykonana jest albo z jedwabiu albo z nylonu. Może być woskowana i niewoskowana jak również mogą zawierać fluor bądź nasączone miętą. Są produkowane w postaci cienkiego " sznureczka" lub płaskiej taśmy.

Sposób użycia:

Nić dentystyczną odcinamy na długość ok 40-50 cm nawijamy na palce środkowe lub wskazujące tak aby po uchwyceniu nitki między kciuki była naprężona i miała ok 4 cm w momencie wprowadzenia jej do przestrzeni międzyzębowej. 

Nić należy wprowadzić po zębie wykonując ruchy z góry na dół pamiętając aby nić mieć cały czas napiętą i opartą o ścianę zęba. Następnie delikatnie wchodzimy pod dziąsło i wykonujemy ruch z góry na dół również pamiętając o tym aby ta nić była napięta i oparta o ścianę zęba. Każda powierzchnia styczna zęba, po której przesuwa się nić bądź taśma powinna być oczyszczana innym, czystym fragmentem nici, aby nie przenosić flory bakteryjnej z jednej przestrzeni międzyzębowej na drugą.

Szczoteczki międzyzębowe

Służą do oczyszczania przestrzeni międzyzębowych z osłoniętymi korzeniami zębów oraz furkacji 3 klasy. Tylko ten typ szczoteczki jest wstanie usunąć płytkę bakteryjną lokalizującą się na nierównościach cementu korzeniowego.Produkowane są dwa typy szczoteczek międzyzębowych: 

-typ butelkowy o kształcie cylindrycznym

-typ stożkowaty

Szczoteczkę taką wkłada się między zęby tak, że włosie jest uciśnięte przez odpowiednie zęby. Przylegająca ściśle do powierzchni korzenia zęba szczoteczka międzyzębowa może skutecznie oczyścić wklęsłości na powierzchniach stycznych przestrzeni międzyzębowych. Ruch szczoteczki powinien mieć kierunek :przedsionek- jama ustna właściwa.

Szczoteczki jednopęczkowe

   Służą do usuwania płytki z furkacji z przestrzeni na koronach zębów, do których przymocowany jest aparat ortodontyczny, z dystalnych powierzchni ostatnich zębów, ze stałych uzupełnień protetycznych oraz miejsc z wszczepami zębowymi 

Wykałaczki

Wykonane z drewna brzozowego lub balsamowego mogą być nasączone fluorem lub miętą. Na przekroju poprzecznym mają kształt trójkąta dopasowanego do przestrzeni międzyzębowych i są zwężone na końcu.

                                                                      Sposób użycia:

Wykałaczkę chwyta się jak szczoteczkę pomiędzy palec wskazujący a kciuk, pozostałe palce opieramy na żuchwie , po czym delikatnie , ale stanowczo , wprowadza się ją do przestrzeni międzyzębowej, wierzchołkiem do punktu stycznego, do momentu , aż wklinuje się w przestrzeń. Podstawa trójkąta powinna być skierowana do dziąsła , pod kątem 90 stopni do osi długiej zęba. Następnie częściowo wysuwa się ją i powtarza czynność 4-5 razy w każdej przestrzeni międzyzębowej.

Stymulator dziąsłowy

Składa się z trzonka i osadzonego na nim wymiennego stożka gumowego( miękki) lub plastikowego ( twardy). Jego głównym przeznaczeniem jest masaż dziąsła w przestrzeni międzyzębowej pozbawionej częściowo lub całkowicie brodawki dziąsłowej. Przy niewielkim stopniu zapalenia dziąseł stosuje się stymulator gumowy, zaś po ustąpieniu stanu zapalnego , nieco twardszy- plastikowy.

Sposób użycia:

Użycie stymulatora polega na skierowaniu wierzchołka stymulatora lekko dokoronowo i umieszczeniu go w przestrzeni międzyzębowej. Stymulatoerm wykonuje się drobne ruchy okrężne od strony przedsionkowej i językowej uciskając lekko dziąsło. Stymulator dziąsłowy jako urządzenie służące do zabiegów fizykoterapii poprawia krążenie poprzez masaż pozostałej części brodawki lub dziąsła pozwalając na częściową ich regenerację.

Irygator

Urządzenie to pozwala na wypłukanie resztek pokarmowych z przestrzeni międzyzębowych i kieszonek przyzębnych za pomocą strumienia wodnego lub wody z dodatkiem leku, który wydobywa się ze specjalnej końcówki w sposób ciągły, przerywany lub wirujący.. Działają skutecznie w zapobieganiu jaki i leczeniu chorób przyzębia. W żadnym jednak przypadku nie mogą zastąpić szczoteczki do zębów. W zależności od typu końcówki wyróżnia się irygację nad- i poddziąsłowe. W irygacji naddziąsłowej strumień opłukuje przyezębie brzeżne. Zabiegi te wykonywane są w domu codziennie lub co drugi dzień.

Niewłaściwe stosowanie irygacji wodnych w domowej higienie jamy ustnej , na przykład bez usunięcia złogów nad- i poddziąsłowych, może być przyczyną ropnia parodontalnego lub podrażnienia dziąsła wskutek wtłoczenia do kieszonki przyzębnej resztek kamienia nazębnego lub bakterii.

Pasty do zębów

Szereg właściwości charakteryzujących pasty do zębów sprawia, że ich używanie podczas zabiegu szczotkowania zębów stanowi dodatkowy czynnik wpływający na poprawę higieny jamy ustnej. Użyci do szczotkowania zębów odpowiedniej pasty ułatwia i skraca o 1/3 czas potrzebny do oczyszczania uzębienia. właściwości oczyszczające zawdzięczają pasty głównie środkom ściernym i substancjom powierzchniowo- czynnym, zaś działanie przeciwzapalne - preparatom o działaniu bakteriobójczym i substancjom biologicznie czynnym.



Opracowała: Dypl. Asystentka Stomatologiczna: Anna Koć
Źródła:
- dentysta.eu
- Praktyczna Periodontologia Kliniczna - redakcja naukowa Z. Jańczuk
- notatki własne